कुटुंबवत्सल डच !

१५ मार्च २०१४ :
Vrije (फ्राये) unviersity मध्ये शिकताना अनेक डच सहाध्यायी बरोबर होते. त्यापैकी काही जणांशी चांगली मैत्री झाली. नाथन श्खाखेन (Nathan Schagen) हा त्यापैकी एक ! माझ्या हॉस्टेल मध्ये शेजारच्या बिल्डींग मध्ये राहतो , मूळचा अलकमार (Alkmaar) चा ! अलकमार हे अॅमस्टरडॅमच्या आणि पर्यायाने नेदरलँडच्याही  उत्तरेस असलेले, आणि समुद्र किनारी वसलेले एक छोटे शहर. नाथनने त्याच्या आई-वडलांना विचारून माझ्या बरोबर एका दिवसाची भेट आयोजित (आणि नियोजित )केली होती म्हणजे व्यवस्थित कॅलेंडर मध्ये दिवस राखून appointment ठरवली होती:शनिवार ,१५ मार्च.  हॉस्टेल वरून सायकल ने सकाळी नऊ च्या सुमारास निघालो. Amsterdam Zuid या स्थानकाच्या बाहेर सायकली लावून ५० नंबर च्या मेट्रो ने Sloterdijk  (स्लोटरडाइक) स्थानकापर्यंत गेलो. येथून अलकमार साठी Den Helder ( नेदरलँडचे उत्तर टोक) ला जाणारी ट्रेन पकडली. अकरा वाजण्याच्या सुमारास आम्ही अलकमार ला पोचलो सुद्धा !
नमुनेदार डच शहराचा साज अलकमार ने  सुद्धा चढवला आहे: कालवे (कॅनल्स) , बसकी लाल विटांची घरे, आणि निसर्गाची हिरवाई कमी होऊ न देता फुला-पानांमधून वाट काढू पाहणाऱ्या वाटा ! नाथन ची आई कारने आम्हाला घ्यायला आली होती. घरी जाण्यासाठी तिने मुद्दाम दुतर्फा पिवळी फुले असलेल्या रस्त्याने नेले आणि दहा मिनिटांचाच  प्रवास नेत्रसुखद केला. नाथन चे घर हे "खेड्यामधले घर कौलारू" या गाण्याची आठवण करून देणारे होते:

Nathan's home as seen from the back yard !

नाथन च्या आईने तिची ओळख नाथन ची आई अशी न करून देता "आनया" अशी करून दिली. विशेष म्हणजे नाथन स्वतः त्याच्या आईला नावानेच हाक मारतो. पहिला जाणवलेला सांस्कृतिक फरक ! नाथन चे बाबा (केस, हे त्यांचे नाव ) आणि धाकटा भाऊ इझाक हे फुटबॉल खेळायला गेलेले असल्याने आमच्या स्वागतासाठी घरी नव्हते.

Nathan with his mother , at the door of his home !

ते येईपर्यंत आम्ही त्यांच्या मळ्याकडे निघालो. चालत जाताना एका बंदिस्त कुरणात चरणाऱ्या मेंढ्यांनी मे-मे  करून आमच्या कडून गवत भरवून घेतले.

घरापासून दहा मिनिटे चालत जाण्याच्या अंतरावर असलेला मळा आनया आणि केस यांची बागकामाची हौस पूर्ण करतो.

Rented farm of Family Schagen

 आनयाने संध्याकाळच्या स्वयंपाकासाठी म्हणून काही कंद तोडून घेतले:

पवनचक्की, सायकल, कौलारू घरे अशी अस्सल डच पार्श्वभूमी असलेला मळा बघून आम्ही घरी परतलो.

एव्हाना केस आणि इझाक परतले होते. केस - नाथन चे बाबा , हे नेपाळ ला जाऊन आलेले असल्याने भारतीय राहणीमान आणि पद्धती याबद्दल त्यांना जुजबी माहिती होती. उत्सुकतेपोटी विचारलेल्या त्यांच्या अनेक प्रश्नांना मी उत्तरे दिली. भारतीय महिलांचा पेहराव, दागिने , सोने , हत्ती आणि साप हे आमच्या चर्चेचे मुख्य घटक होते. गप्पा करतच आम्ही जेवण उरकले: डच ब्रेड, चीज, जॅम, आणि चहा ! चहा आणि कॉफी सतत कुणी ना कुणीतरी करत होते आणि सर्व जण  पीत होते. त्यांच्या कडे नाथन च्या पणजी पासून चालत आलेली चहाची मोठ्ठी किटली होती. आणि नाथन चे आई-बाबा कौतुकाने त्या किटली च्या आठवणी सांगत होते.
जेवण झाल्यावर आम्ही वातावरण चांगले असल्याने (म्हणजे सूर्याने दर्शन दिल्याने) अगोदर बीचवर जाण्याचे ठरवले .
इझाकला शाळेतील एक प्रोजेक्ट चे काम असल्याने तो घरीच थांबला. अकरावीत शिकणारा इझाक अतिशय चुणचुणीत मुलगा वाटला.
नाथन, केस, आनया आणि मी असे चौघे त्यांच्या गाडीमधून Bergen beach ला निघालो. अलकमार चा हा भाग थोडा उंच-सखल असल्याने येथे छोट्या टेकड्या आहेत असे वाटते. प्रत्यक्षात मात्र हा भाग समुद्राचे पाणी गावात येऊ नये म्हणून (मानवनिर्मित) वाळूच्या टेकड्यांनी (Dunes) तसा बनवला आहे. समुद्र अपेक्षेप्रमाणे सुंदर होता आणि किनारा अपेक्षेपेक्षाही स्वच्छ ! लहान डच मुले पाणी अडवण्यासाठी Dijk (डच शब्द डाइक म्हणजे पाट/बांध ) बनवत होती.

Children busy building Dijk @ Alkmaar beach

बीचवर लांबपर्यंत चालत आम्ही खारे वारे अनुभवले आणि बऱ्याच गोष्टी शेअर केल्या. नाथन चे आई-वडील दोघेही पेशाने शिक्षक असून दोघेही डच Vrijeschool मध्ये शिक्षक आहेत. Vrijeschool (शब्दशः फ्री स्कूल) म्हणजे पारंपारिक अभ्यासक्रम न शिकवता कला आणि उद्योग यांना उत्तेजन देणारे अभ्यासक्रम (जसे की बागकाम , सुतारकाम, विणकाम वगैरे) शिकवणारी शाळा. नाथन ची आई येथे बागकाम शिकवते. नाथन , त्याचे दोनही भाऊ याच शाळेत सुरवातीची काही वर्षं शिकले. केस आणि आनया यांनी प्राथमिक शिक्षकांची तेथील अवस्था विशद केली.  ती तंतोतंत भारतातील परिस्थितीशी मिळती-जुळती आहे :
काही वर्षांपूर्वी जो मान आणि जे सामाजिक स्थान प्राथमिक शिक्षकांना मिळत असे ते आज मिळत नाही. इतकेच नव्हे तर पगारही तुलनेने अत्यंत कमी मिळतो. त्यांनी घर घेण्यासाठी कसे आणि किती कष्ट घेतले , मुलांना व्यवस्थित वाढवता यावे यासाठी कसे निर्णय घेतले , अशा सगळ्या गोष्टी त्यांनी माझ्याशी कोणताही आड-पडदा न ठेवता शेअर केल्या. मोकळेपणा आणि स्पष्टवक्तेपणा यात डच लोकांचा हात कुणी धरू शकेल असे मला तरी वाटत नाही. त्यांच्या अशाच दिलखुलासपणामुळे मीसुद्धा त्यांच्या शंकांना मोकळेपणाने उत्तरे देऊ शकलो.

@ Alkmaar beach with Nathan and Cees

नाथन च्या आई आमचे बरेच फोटो काढले आणि उन्हाळ्यातील तिथल्या रसरशीत मूड ची वर्णने करून त्यांच्या कुटुंबाच्या जुन्या आठवणींना उजाळा दिला.
 बीच वरून घरी परत येताना पाळीव प्राण्यांच्या एका छोट्या पार्क पाशी थांबलो. शेळ्या, मेंढ्या, हरणे, वगैरे प्राणी आणि एमूची एक जोडी ,सर्व  जण एकत्र एका ठिकाणी चरत होते. काही उत्साही (आणि खट्याळ ) डच मुले त्यांना खायला देण्याच्या बहाण्याने फक्त हात लावून पळून जात होती.

 घरी परतल्यावर पुन्हा  चहा-नाश्ता झाला.  फार वेळ न दवडता आम्ही अलकमार मधील स्विमिंग पूल कडे निघालो. या वेळी इझाक सुद्धा आमच्या बरोबर होता. अॅमस्टरडॅममधील Mirandabad पेक्षा हा पूल मोठ्ठा असल्याने नाथनला हा पूल मला दाखवायचा होता. 
५० मीटर लांबीचे दोन आणि २५ मीटर लांबीचा एक , याशिवाय पाण्यात खेळण्यासाठी विविध Pool -toys आणि Water-Slide असल्याने जणू ते एक water-park असल्यासारखे होते.  डच ओपन कल्चर चा अजून एक धडा आणि एक सांस्कृतिक फरक इथे स्पष्ट झाला. कपडे बदलण्यासाठी इथे प्रत्येकाला स्वतंत्र खोली / जागा नव्हती. एका मोठ्ठ्या हॉल मध्ये पुरुष आणि दुसऱ्या हॉल मध्ये स्त्रिया इतकाच फरक. याशिवाय हॉल मध्ये कुणीही टॉवेल ने अंग झाकून कपडे बदलण्याचा केविलवाणा प्रयत्न करताना दिसत नव्हते. स्वतःला नैसर्गिक अवस्थेत कुणा समोरही सादर करण्याचे तिथे कुणाला वावडे वाटत नव्हते. तेथील एक स्विमिंग पूल नैसर्गिक अवस्थेत पोहण्यासाठी उन्हाळ्यात खुला असतो !
आम्ही water-slides  आणि water -polo खेळून फारसे न पोहताच दमलो. उशीर झाल्याने आम्हाला sauna - टब-बाथ चा आनंद लुटता आला नाही. पूल ची वेळ संपेपर्यंत (म्हणजे पाच वाजेपर्यंत ) आम्ही पोहत राहिलो. स्विमिंग पूल वरून आम्हाला घ्यायला नाथन ची आई आली होती . तिने घरी अगोदरच डिनर ची तयारी करून ठेवली होती. अप्रतिम असा Vegetable-Pie तिने बनवला होता :

Vegetable Pie prepared by Anja

 तसेच स्टार्टर म्हणून सूप आणि पापडा प्रमाणे भाजेलेले गार्लिक बिस्कीट हेसुद्धा लाजवाब होते. जेवायला सुरवात करण्यापूर्वी आम्ही डच परंपरेप्रमाणे एकमेकांचे हात धरून डच "वदनी कवळ घेता " म्हटले.  माझ्या लक्षात राहावे म्हणून ते इथे लिहीत आहे :
"Onze Vader die in de hemel zijt,
uw naam worde geheiligd.
Uw koninkrijk kome, uw wil geschiede,
gelijk in de hemel als ook op deze aarde.
Geef ons heden ons dagelijks brood
en vergeef ons onze schulden
gelijk ook wij vergeven onze schuldenaren.
Leid ons niet in verzoeking,
maar verlos ons van de boze.
Want van U is het koninkrijk en de kracht
en de heerlijkheid, tot in eeuwigheid.
Amen"

 याचा अर्थ आपल्याकडच्या पुढील श्लोकांप्रमाणे आहे : "मोरया मोरया मी बाळ तान्हे , तुझीच सेवा करू काय जाणे" आणि वदनी कवळ घेता"!

गप्पा आणि विनोदांच्या  चवीसमोर Vegetable Pie हा फक्त पोटाला शांत करण्याचे काम करत होता, असे म्हटले तरी चालेल.
Dessert म्हणून नंतर  Pears (पेअर्स) आणि आईस्क्रीम होते.
जेवणानंतरही चहा,कॉफी हे सुरूच होतं आणि गप्पाही !

बोलता बोलता नाथन चा मोठा भाऊ रोलांड, याचाही विषय निघाला. तो Delft university मध्ये शिकत असून. गेले अनेक महिने घरी आलेला नाहीये. माझ्या समोरच नाथन च्या आई-बाबांनी रोलांड ला भेटण्या साठी त्याची appointment घेतली पाहिजे अशी चर्चा केली !! ते किती पुरोगामी विचारांचे आहेत हे मला पुढील माहितीवरून कळले : रोलांड जेव्हा त्याच्या गर्लफ्रेंड सोबत घरी राहत असे , तेव्हा त्याला घरातील सर्वात मोठी बेडरूम दिली होती. नाथन चे आई -वडील स्वतः दुसऱ्या लहान खोलीत राहत असत. मुलांना त्यांची स्पेस देऊन स्वतंत्र पणे जगायला प्रवृत्त करणारे ते सजग डच पालक होते, हे जाणवले.

श्खाखेन घराण्याचा बहुतेक सर्व इतिहास मला सांगून झाला:
नाथन च्या आज्जीला एकूण १४ मुले होती. नाथन चे वडील त्यापैकी एक ! त्यामुळे घरी फुटबॉल ची टीम असे.
नाथन च्या आज्जीच्या वाढदिवशी त्यांच्या कुटुंबाचे वार्षिक स्नेहसंमेलन असते. तेव्हा आवर्जून सर्व कुटुंब एकत्र जमते. नाथन ची आज्जी अजूनही त्याच शहरात एका मोठ्ठ्या घरात राहते.  नाथन च्या वडलांचा सर्व भावंडांबरोबर चा फोटो, इतर सहलींचे, वाढदिवसांचे फोटो अल्बम्स मला कौतुकाने दाखवले. त्यांच्या घरात सर्वच जण बऱ्यापैकी (चांगली) चित्रे काढत असल्याने सर्वांच्या चित्रांचे संग्रह घरात ठिकठिकाणी आहेत. भिंतींवर टांगलेली चित्रे मुलांनी नाहीतर आनया किंवा केस यांनी काढलेली आहेत. चित्रांशी निगडीत असलेल्या आठवणी आणि गमतीजमती सांगताना संपूर्ण कुटुंब समरसून जात होते. नाथन ने गप्पांमधून विराम म्हणून काही वेळ गिटार वाजवली.

नाथनच्या आईला , त्यांच्या मोठ्ठ्या कुटुंबाचा आणि त्यामध्ये कौटुंबिक कलह नसल्याचा अभिमान होता आणि ती करत असलेल्या शिक्षिकेच्या कामावर ती खूश होती. तिने मला निघताना घरी सात फळांपासून बनवलेल्या जॅमची एक बाटली भेट म्हणून दिली.  नाथनच्या बाबांबद्दलही हेच सांगता येईल.  शिक्षकाला शोभेल अशी संयमी संभाषण शैली, पटकन कुणालाही आपलेसे करण्याची वृत्ती मला त्यांच्यात दिसली. मला निघताना खांद्यावर हात ठेवून "काही लागलं तर सांग" , असं म्हणाले तेव्हा एका दिवसाच्या आपुलकीचा तो परिपाक होता असेच म्हणावे लागेल.
अलकमार येथून निघणाऱ्या शेवटच्या ट्रेनने आम्ही अॅमस्टरडॅमला परतलो. एका डच कुटुंबाकडून प्रेमळ आदरातिथ्य झाल्यामुळे माझा दिवस छान गेला होता. आरशाप्रमाणे स्पष्ट आणि स्वच्छ जीवन जगणारे नाथनचे कुटुंब वर्षानुवर्षे तसेच जगत राहो इतकीच त्या प्रेमळ कुटुंबासाठी प्रार्थना !

युरोपिअन निसर्ग-सौंदर्याची देवता : बेल्जि"यम"

बेल्जियम : नेदरलँडच्या दक्षिणेस असलेला , आणि प्रामुख्याने डच भाषिकांचा एक छोटा आणि सुंदर देश!  अॅमस्टरडॅम मध्ये शिकायला आल्यापासून गेले वर्ष भर बेल्जियम ला जाण्याचे बेत ठरत होते आणि रद्द होत होते : कधी अभ्यास आहे म्हणून तर कधी पैसे नाहीत म्हणून ! कौस्तुभाचा भाऊ श्रीवत्सा त्याला भेटायला ऑक्टोबर च्या अखेरीस  येणार होता. त्याच्या बरोबर युरोप मध्ये कुठेतरी फिरायचे म्हणून शनिवार-रविवार बेल्जियमची सहल  आखली. रोशन , कौस्तुभा , श्रीवत्सा आणि मी असे चौघे जण!

२ नोव्हेंबर २०१३ (नरक-चतुर्दशी)  : ब्रुग्स दर्शन 

भल्या पहाटे नाही पण तरीहि लवकर उठलो. अभ्यंग स्नानासाठी आवश्यक अशा गोष्टींपैकी फक्त उटणे माझ्याजवळ होते. तेलाऐवजी पाण्यानेच अभ्यंग करून आंघोळ उरकली आणि एक छोटी सॅक घेऊन निघालो. युरो-लाईन्स  च्या बसचे बुकिंग अगोदरच केले होते. Amstelveen या स्टेशन ला उतरून तेथून बस पकडायची होती. ८ वाजताच्या बससाठी साडेसात वाजता "चेक इन " केले. बस नंबर ७ मिळाला.  युरो-लाईन्स च्या आवारात उभ्या असलेल्या बसेस पैकी ७ नंबर कुठेच न दिसल्याने आम्ही बाहेर उगाच भटकत राहिलो.  धुक्यात हरवलेल्या परिसराला स्वतःची ओळख सांगता येत नव्हती. हलकासा पाऊस सुद्धा असल्याने कुंद झालेली हवा आणि  धूसर झालेले वातावरण यांमुळे सकाळ प्रसन्न दिसत होती. थोड्याच वेळात आमचा चालक हातात ७ नंबर घेऊन आला. हा चालक बऱ्यापैकी उर्मट या विशेषणाचा नमुना होता. गरीब बिचाऱ्या परदेशी नागरिकांवर अस्सल डच मध्ये डाफरून तो सहकारी चालकांचे आणि इतर कर्मचाऱ्यांचे  मनोरंजन करत होता.

सव्वा आठ वाजता बस निघाली. Wi-Fi ची सुविधा असल्याने वेळ कसा घालवावा हा प्रश्न नव्हता ; मात्र खिडकी जवळची जागा मिळाली असल्याने बाहेरील निसर्ग(तः) (असेलेले ) सौंदर्य पाहण्यात प्रवास सुखकर झाला.
नेदरलँडची सीमा ओलांडल्यानंतर एका पेट्रोल पंप पाशी बसने विश्रांती घेतली. आम्ही सुद्धा खाली उतरून पाय मोकळे केले, कॅमेरा बाहेर काढून हात सुद्धा मोकळे केले !
बसने ब्रुसेल्स-उत्तर या स्थानकापर्यंत ला पोचावयास अंदाजे अडीच  तास घेतले.  तेथून आम्हाला 'बृग्स" (Brugges, याचा डच मध्ये उच्चार "ब्रुह" असा होतो) ला जाणारी ट्रेन पकडायची होती. योस या बेल्जिअन मित्राने ने सांगितलेल्या माहितीनुसार तिथला ट्रेनचा एक-दिवसाचा पास घेतला. आणि वेळेवर फलाटावर पोचलो. नेदरलँडशी तुलना करता तेथे चकचकीतपणाचा अभाव होता. साधेच पण स्वच्छ असे रेल्वे स्थानक होते. ११:१८ ची रेल्वे वेळेवर आली आणि (आम्हाला घेऊन )निघाली.

बृग्स स्थानकाबाहेर Panos मध्ये सॅंडविचेसचे जेवण करून एक बऱ्यापैकी मोठा आणि रस्ते स्पष्ट दिसतील असा नकाशा विकत घेऊन आम्ही शहरात फेरफटका मारावयास निघालो.
बृग्स हे शहर  "पश्चिम फ्लांडर्स " या प्रांताची (Province) राजधानी असून निसर्ग तसेच मानवनिर्मित सौंदर्याने नटलेले आहे. या शहराला चित्रकलेचा आणि स्थापत्य कलेचा मोठा इतिहास लाभला आहे. मध्ययुगीन तसेच  आधुनिक  कला यांच्याशी नातं सांगणाऱ्या अनेक कलाकृती येथे पहावयास मिळतात. या कलाकृती आणि फ्लेमिश प्राचीनता (Flemish Primitives ) म्हणून ओळखली  जाणारी "डच चित्रे" जतन करणारी अनेक संग्रहालये यांमुळे "युनेस्को" च्या जागतिक वारसा स्थानांमध्ये "बृग्स"ला स्थान आहे.

विकीपिडिया वर असणारी एखाद्या ठिकाणची चित्रे प्रत्यक्ष दिसतात , याची प्रचीति बृग्स मध्ये फिरताना येते. लांबून बघितले असता खोटी वाटावी अशी,  चित्रवत भासतील इतकी सुंदर घरे , कालव्यांच्यामध्ये आपले प्रतिबिंब दाखवत दिमाखदारपणे उभ्या असलेल्या इमारती , आजूबाजूच्या परिसराची शोभा वाढेल या अनुषंगाने स्वतःहूनच नीट-नेटकी वाढलेली झाडे आणि या सगळ्याला पूरक अशा देखण्या डच युवती असे बृग्स चे थोडक्यात वर्णन करता येईल.

दारू आणि चॉकलेट्स ही बेल्जियम ची खास आकर्षणं ! मार्केट एरियात असणाऱ्या एका अस्सल फ्लेमिश दारुभट्टी ला आम्ही भेट दिली आणि बिअरची एक बाटली विकत घेतली.

अनेक दुकानांत चक्कर टाकून विंडो शॉपिंग केली. चॉकलेट्सची अनेक दुकाने पालथी घालून "माझंपाईन" नावाची  बदामाची फ्लेमिश मिठाई आणि काही नमुनेदार फ्लेमिश ट्रफ़ेल्स विकत घेतले.

सुट्टीचा दिवस असल्याने शहरात पर्यटकांची ही गर्दी उसळली होती. नावालासुद्धा गाडी दिसत नव्हती. सर्व जण पायीच फिरताना दिसत होते. अरुंद रस्ते असल्याने गाडीची चैन शहराला सौंदर्य टिकवण्यासाठी मारकच होती. क्वचितच एखादी घोडागाडी दिसली की उगाच आपण time machine मध्ये बसून सोळाव्या शतकात आलेलो आहोत असे वाटत होते.  सूर्याचे दर्शन अधून-मधूनच  होत होते.
 


एक म्हातारा अजब असे सूरवाद्य घेऊन बसला होता. फक्त चक्र फिरवले की त्यातून हार्मोनियम प्रमाणे सूर निघत होते.
आम्ही ते वाद्य वाजवून बघितले.

कुठल्याही कमानीतून आत शिरलो तरी काहीतरी भव्य-दिव्य बघायला मिळणार याची खात्री होती. काही वेळा तर एका ठिकाणाहून पंधरा-पंधरा मिनिटे आमचा पाय निघत नसे. एखाद्या वास्तूची काळजी घेण्याची आणि जपण्याची अतिशयोक्ती केल्याचेही काही ठिकाणी जाणवते. इतकी आखीव-रेखीव आणि सुसंबद्ध रचना एखाद्या शहराची कशी असू शकते असा प्रश्न पाहणाऱ्याला नक्कीच पडतो.

"होली ब्लड" या नावाने प्रसिद्ध असणारे चर्च हे आम्ही ठरवलेल्या प्रेक्षणीय स्थळांच्या यादीत होते. होली ब्लड च्या या  Basilica मध्ये ( दुतर्फा खांबांची रांग व अर्धवर्तुळाकार घुमट असलेला प्राचीन रोममधील लांबट आकाराचा दिवाणखाना) येशूच्या पवित्र रक्ताचे अवशेष आहेत. येथे मेण-पणत्या लावून आम्ही दिवाळी साजरी केली (!) 

या चर्च मधून बाहेर येताना आम्हाला एक भारतीय जोडगोळी भेटली : अतुल आणि सुनील !
दोघेही फ्रांस मधील "लिल" येथे पी. एच. डी. चे विद्यार्थी होते आणि सहलीसाठी आले होते. आमचा ग्रुप आता सहा जणांचा झाला. मार्केट स्क्वेअर मध्ये येऊन आम्ही नकाशाचा पुन्हा अभ्यास करून परतीचा मार्ग ठरवला. 
मार्केट स्क्वेअर हा बृग्स मधील मध्यवर्ती चौक असून अनेक स्तंभ आणि मनोरे यांमुळे तो मनोरम झाला आहे.  येथून बृग्स च्या चारही कोपऱ्यांत जाण्यासाठी बस-सेवा उपलब्ध आहे , तसेच विविध हॉटेल्स आणि रंगीबेरंगी दुकाने यांमुळे हा परिसर सदैव गजबजलेला असतो. 

आता आम्हाला पवनचक्क्या बघायला शहराच्या एका टोकाला जायचे होते आणि तेथून परत बृग्स रेल्वे स्थानकापर्यंत येण्यासाठी बस ! सुदैवाने रस्ते पटापटा सापडले. आणि डच बोलायची वेळ आली नाही. वाटेत चॉकलेट्स- बिस्किटे वगैरे खरेदी झाली . 
तीन पवनचक्क्यांपैकी दुसरीला कुंपण नव्हते. आम्ही साहस  करून वर पर्यंत चढून गेलो. पाऊस सुरु झाला होता. पवनचक्कीवर बसून बेल्जिअन बिअर चा आस्वाद घेतला.  बृग्स मध्ये एक आदर्श आणि स्मरणीय बेल्जियन-संध्याकाळ व्यतीत केली !

 शहरातील मध्यवर्ती भागातून जात आम्ही एका अर्थाने शहराला अर्धी प्रदक्षिणा घातली होती. परत फिरून मार्केट स्क्वेअर पाशी आल्याशिवाय बस मिळणार नव्हती. दिवस भर फिरून थकलेल्या पायांना ओढत आम्ही बस मिळवली.
स्थानकाजवळ असणारे "सबवे " गाठले आणि आपापले आवडते सॅंडविच बनवून घेतले.
बृग्स हून ब्रुसेल्स हा प्रवास ठरल्याप्रमाणे रेल्वेने केला. हॉस्टेल शोधताना मात्र आम्हाला विशेष कष्ट आणि मदत घ्यावी लागली. आम्हा कुणाचेही मोबाईल्सवरचे इंटरनेट बेल्जिअम मध्ये चालत नव्हते.  ब्रुसेल्स-उत्तर या स्थानकापासून होस्टेल ला जाण्यासाठी होस्टेल चा पत्ता बघून , मेट्रो चा नकाशा आणि रूट बघून अंदाजाने आम्ही दोनदा मेट्रो बदलून इच्छित थांब्यापाशी उतरलो. विचारत विचारत जात असताना एका भारतीय माणसाचे दुकान दिसले आणि त्याने आम्हाला योग्य मार्ग दाखवला. बारा वाजण्यापूर्वी चेक-इन करणे जरुरी असल्याने आमची धांदल उडाली होती. पावणे बारा वाजता ते युथ हॉस्टेल सापडले आणि आम्ही हुश्श केले. उद्याचे सर्व बेत कौस्तुभा आणि मी मिळून ठरवले आणि झोपी गेलो.


३ नोव्हेंबर २०१३ (लक्ष्मीपूजन ):   ब्रुसेल्स
हॉटेल चा (फ्री) नाश्ता सकाळी लवकर असल्याने सकाळी लवकर उठणे क्रमप्राप्त होते. नाश्त्याला नमुनेदार डच ब्रेड्स, ज्युसेस वगैरे होते. नाश्ता आणि चेक आउट करून आम्ही Atomium बघायला निघालो. बरोबर रस्ता शोधत आता एक दूरच्या मेट्रो स्थानका पर्यंत चालत जायचं  होतं.
लोखंडाच्या स्फटिकाची मोठ्ठी प्रतिकृती म्हणजे "Atomium" ही वास्तू !  या वास्तूचा इतिहाससुद्धा मोठा रंजक आहे:
Expo ५८ या प्रदर्शानासाठी बेम्जियमची निवड झाली होती. त्यासाठी १९५४ पासूनच नयनरम्य असा मनोरा उभारायचे फ्लेमिश लोकांनी  ठरवले होते. १९५० च्या सुमारास दूरदर्शन च्या प्रसारामुळे आणि लोकप्रियतेमुळे रेडिओ चा खांब (mast ) उभारावा असेही अनेक इमारत अभियंते आणि अर्किटेक्टस चे मत होते. बेल्जिअन स्थापत्य अभियंता आंद्रे वटेर्केन याला निसर्गतः घनाकृती असणाऱ्या लोखंडाच्या स्फटिका-विषयी माहिती होती. त्याच्या सुपीक डोक्यातून निघालेली कल्पना:  लोखंडाचा एका  स्फटिकाच्या  १६५०० कोटी पट मोठा असा स्फटिक जर बांधला तर तो आकार नक्कीच अद्वितीय होईल.

१०२ मीटर उंच अशा या इमारतीमध्ये ९ गोल असून प्रत्येक गोलाचा व्यास १८ मीटर आहे. घनाच्या आठही बाजूंना एक एक गोल आणि मध्ये एक गोल , अशा लोखंडाच्या स्फटिकाला ते सादर करतात.  घनाच्या बारा बाजू आणि मधील गोलाला जोडण्यासाठी आठ नळ्या , अशा एकूण २० नळ्या मिळून या स्फटिकाला बांधतात. प्रत्येक नळी साडेतीन मीटर जाड आहे.

कल्पकता आणि नाविन्य यांना उत्तेजन देण्यासाठी याची निर्मिती केली गेली आणि जगभरातील नानाविध शोध आणि नूतन कल्पनांचे आणि प्रकल्पांचे भव्य प्रदर्शन येथे भरवण्यात आलेले आहे. आण्विक उर्जेचा उपयोग युद्धासाठी न होता शांतीसाठी व्हावा हा उदात्त हेतू सुद्धा विविध तक्ते टांगून मांडला आहे.
प्रत्येक गोलाकार अणू मध्ये जाण्यासाठी उद्वाहक आहे, शिवाय Escalators (वर- खाली जा ये करण्यासाठी जिने ) सुद्धा आहेत. 

" Atomium" नंतर आम्ही पुन्हा शहराच्या मध्यवर्ती भागाकडे मोर्चा वळवला. Grand Place या मार्केट एरिया पासून आम्ही सुरवात केली. हलका पाऊस सुरु झाला होता, त्यामुळे दिवस वाया जाणारा की काय अशी भीती वाटून गेली.ढगांच्या आडून आडून सूर्य अधून मधून दर्शन देत होता. सगळे ऋतू अनुभवता येतील याची काळजी निसर्गाने घेतली होती. ब्रुसेल्स सिटी सेंटर मध्ये बघण्यासारखी अनेक ठिकाणे आहेत आणि खाऊन बघण्यासारखे अनेक पदार्थ सुद्धा !

आम्ही शहरात फेरफटका मारताना रस्त्यावरील एक कारंजं आमचं लक्ष वेधून घेण्यात यशस्वी ठरलं. पाय धुण्या- व्यतिरिक्त त्याचा उद्देश काय असू शकतो ते मात्र कळलं नाही. 











 बेल्जियम  Waffels साठी प्रसिद्ध आहे. या पदार्थाचा आस्वाद घेण्यासआम्ही आतुर होतो. मार्केट मध्ये पुष्कळ ठिकाणी Waffels असल्याने आणि दर-वेळी इथे यायला जमणार नसल्यामुळे आम्ही "दर" न बघताच "उदर"भरण केले. फ्रेंच फ्राईज आणि वाफाळते "वाफे"ल्स  यांनी भुकेचा प्रश्न सोडवला.

सेंट-निकोलस चर्च हे आम्ही भेट दिलेल्या पर्यटन स्थळांपैकी एक ! चौदाव्या लुईच्या काळातील आकर्षक फर्निचरचा प्रभाव या चर्च वर दिसतो. चर्चमधील stall, वेदी, वगैरे गोष्टी वैशिष्ट्यपूर्ण आहेत.      ई.स. १३८१ ला प्रथम choir बांधून सुरवात केलेल्या या चर्चची अनेक वेळा पुनर्रचना करण्यात आलेली आहे. आत मध्ये बेल्जियम चा इतिहास सांगणारी शिल्पे , हलणारी मॉडेल्स, चित्रे यांची रेलचेल आहे. शिवाय युरोपचा सोपपत्तिक इतिहास सांगणारा माहितीपट सुद्धा एका पडद्यावर दाखवला जात होता.

चर्चच्या परिसरात अनेक मोठ्या आणि आकर्षक इमारती होत्या , मात्र वेळेअभावी आम्ही त्यांना वळसा घालून पुढे गेलो.
 Manneken Pis (शू करणारा लहान मुलगा) ही वामनमूर्ती हे पुढील आकर्षण होते. एका चौकात कोपऱ्यावर असणाऱ्या शू करणाऱ्या एका लहान मुलाचे दीड फुटी कारंजं म्हणजे नेमका काय प्रकार आहे याची चौकशी आम्ही आधी केली होती: अनेक आख्यायिकांपैकी आवडीने ऐकली जाणारी एक पुढीलप्रमाणे : "Godfrey तिसरा"हा राजा हा दोन वर्षांचा असताना Leuven या प्रांताचा सरदार झाला. तेव्हा त्यांच्यावर Bertouts या Grimbergen या प्रांताच्या राजाने आक्रमण केले. तेव्हा लढण्यासाठी स्फूर्ती यावी म्हणून सैनिकांनी त्या "बाळ -राजाला" एक झाडाला टांगून ठेवले असता त्याने शत्रु-सैन्याला आपले "पाणी" पाजले ! आणि ती लढाई Leuven चे सैनिक जिंकले. या प्रसंगाची स्मृती म्हणून हा पुतळा उभारला गेला. 

हे अनोखे कारंजं पाहून मग आम्ही परतीचा रस्ता धरला. पावसाने आम्हाला वाटेत गाठले. आम्हाला गिफ्ट्स ची खरेदी करायची होती. पोस्ट कार्डस,  बिस्किटे, चॉकलेट्स, ग्लासेस, (कान)टोप्या अशी खरेदी झाली. "ब्रुसेल्स-उत्तर" स्थानकाहून आमची बस आठ वाजता निघणार होती. पावसात भिजत धावत-पळत स्टेशन कडे निघालो आणि बस "पकडली".  साडेदहाच्या सुमारास प्रिय अॅमस्टरडॅमला परतलो. ऐन दिवाळीत केलेल्या दोन दिवसांच्या सहलीचा शेवट 
हॉस्टेल मधील शेजाऱ्याने बनवलेले गरमागरम सूप पिऊन झाला. 

बेल्जियम मधील दोन प्रमुख शहरे पाहून झाली होती. ब्रुग्स आणि ब्रुसेल्स दोन्ही वेगळ्या धाटणीची आणि स्वतःची स्वतंत्र ओळख जपणारी आहेत. ब्रुसेल्स मध्ये फ्रेंच भाषा डच इतकीच बोलली आणि लिहिली जाते, तर ब्रुग्स मध्ये फ्रेंचला मुळीच थारा नाही. ब्रुसेल्स मध्ये उंच इमारती व शहरी थाट आहे तर ब्रुग्स मध्ये बसकी घरे व ग्रामीण गजबजाट आहे.
पण एकूणच ब्रुग्स , ब्रुसेल्स या दोन्ही युरोपियन शहरांत फिरताना एक प्रकारचा "जुना" वास येत राहतो. वास्तू जिवंत वाटतात आणि त्यामधील वस्तूही ! नवे राज्य राखताना या गड्यांनी "नवा गडी -जुने राज्य" हा मंत्र जपला आहे. 

संदर्भ :
http://en.wikipedia.org/wiki/Bruges
http://en.wikipedia.org/wiki/Brussels
http://en.wikipedia.org/wiki/Manneken_Pis

छायाचित्रे : उन्मेष जोशी